1. GENEL OLARAK
Sözleşme konusu işin nev’i itibariyle bir kısmını yüklenici ile yaptığı sözleşmeye dayalı olarak gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişiye alt yüklenici denilmektedir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunun 15 inci maddesi gereği, ihale konusu işin özelliği nedeniyle ihtiyaç görülmesi halinde, ihale aşamasında isteklilerden alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işleri belirtmeleri, sözleşme imzalamadan önce de alt yüklenicilerin listesini idarenin onayına sunmaları istenebilmektedir.
Bu yazıda yapım işlerinde alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesi hususunda uygulamada yaşanan tereddütler üzerinde durulacaktır.
2. ALT YÜKLENİCİ İŞ BİTİRME BELGESİ DÜZENLENME ŞARTLARI
Yapım İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 44 üncü maddesinin 1 inci fıkrasında, iş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara taahhütte bulunan yükleniciye karşı bedel içeren bir sözleşme ile taahhüt edilen iş bölümünün tamamen bitirilmesi ve söz konusu iş kısmının idare tarafından kısmı kabulünün yapılması veya asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulünün yapılması şartıyla “alt yüklenici iş bitirme belgesi”, düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.
Yine aynı Yönetmeliğin 47 inci maddesinin 3 üncü fıkrasında, “İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yüklenicilere; sözleşmesinin tamamını bir bütün olarak gerçekleştirip bitirmeleri ve kısmı kabul öngörülen işlerde idare tarafından kısmı kabulü yapılmak veya asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulü yapılmak şartıyla, “alt yüklenici iş bitirme belgesi” verilir. Yüklenici ile alt yüklenici arasında yapılan sözleşmelerde, nevi itibariyle verilen bir işin baştan sona yapılmasının öngörülmesi şartı aranır. Birden fazla alt yüklenici olması durumunda, alt yüklenicilere verilecek iş deneyim belgelerinin tutarlarının toplamı, toplam sözleşme bedelini aşamaz.” düzenlemesi yer almaktadır.
Söz konusu düzenlemelerden hareketle;
Alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenebilmesi için, iş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara taahhütte bulunan yükleniciye karşı bedel içeren bir sözleşme ile taahhüt edilen iş bölümünün tamamen bitirilmesi gerekmektedir. Nitekim Yönetmeliğin[i] 47 inci maddesinin 3 üncü fıkrası da yüklenici ile alt yüklenici arasında yapılan sözleşmelerde, nevi itibariyle verilen bir işin baştan sona yapılmasının öngörülmesini şart koşmaktadır. Nevi itibariyle verilen bir işin baştan sona yapılmasının öngörülmesinden ne anlaşılması gerektiği tereddüt konusu olabilmektedir. Örneğin, bir bina inşaatının alüminyum doğrama işlerinin kısım kısım farklı alt yüklenicilere verilmesi, nevi itibariyle bir işin baştan sona yapılması şartı gerçekleşmiş olmaz. Bu halde, alt yüklenicilere iş bitirme belgesi düzenlenemez.[ii] Ancak bu durumda mutlaka yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmede yazılı bedel kadar iş yapılması şartı aranmamalıdır. Aralarındaki sözleşmenin temel amacı ve idarenin buna ilişkin onay yazısı işin nevi itibariyle bir bölümünün baştan sona yapılması olduğuna göre, bu bölümün fiziken tamamlanmış olması yeterli kabul edilmelidir.[iii]
Alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenebilmesi ayrıca;
1.Kısmı kabul öngörülmeyen durumlarda idare tarafından işin tamamının geçici kabulünün yapılması,
2. Kısmı kabul öngörülen durumlarda ise alt yüklenicinin yaptığı iş bölümünü de kapsayan kısım için idarece geçici kabulünün yapılması, şartı aranır
Alt yüklenici iş bitirme belgesi talep edebilmek için “taahhüt edilen iş bölümünün tamamen bitirilmesi ve söz konusu iş kısmının idare tarafından kısmı kabulünün yapılması veya asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulünün yapılması şartı” arandığından alt yükleniciler için iş durum belgesi düzenlenmesi mümkün değildir.
Alt yüklenici iş bitirme belgesi sadece kamuya taahhüt edilen işlerde düzenlenebilmektedir. Bu nedenle, özel sektöre gerçekleştirilen işlerde alt yüklenici olarak çalışanlara alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesi mümkün değildir.[iv] Buna göre özel sektöre ait bir hastane inşaatında asıl yükleniciden işin bir bölümünü sözleşmeyle alan ve bitiren alt yüklenici için alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenebilmesi söz konusu olmayacaktır.
Alt Yüklenici İş Bitirme Belgesi asıl yüklenici tarafından değil, işin sahibi idare (sözleşmeyi yapan yetkili makam) tarafından düzenlenir. Söz konusu durumda düzenlenecek iş deneyim belgesi (Standart Form –KİK027.0/Y) Alt Yüklenici İş Bitirme belgesidir.
3. ALT YÜKLENİCİ İŞ BİTİRME BELGESİ DÜZENLENMESİ TALEBİYLE YAPILACAK BAŞVURULAR
Yapım İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 45 inci maddesinin 1 inci fıkrasının ( f) bendi gereği, iş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yükleniciler için;
-Yüklenici ile yaptıkları, yapılacak iş karşılığı bedel içeren sözleşme,
-Yüklenici ile yaptığı sözleşmeye ilişkin fatura örnekleri veya bu örneklerin noter, yeminli mali müşavir, serbest muhasebeci mali müşavir veya vergi dairesi onaylı suretleri,
-Çalıştırdıkları personelin sosyal güvenlik prim ödemelerini gösteren belgeler,
dilekçe ekinde sunulmalıdır.
Alt yüklenici iş bitirme belgesi için yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin noter onaylı olması ise zorunlu değildir. Bu nedenle bedel içeren yazılı bir sözleşmenin varlığı yeterlidir. 08.09.2009 tarihli Yönetmelik değişikliğinden önce yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin noter onaylı olması şartı aranmaktaydı.
4. ALT YÜKLENİCİ İŞ BİTİRME BELGESİ TUTARININ TESPİTİ
Yapım İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 46 ncı maddesinin 3 üncü fıkrasında,
“İş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yüklenicilerin iş deneyim tutarının tespitinde; diğer belgelerin de bu tutarı doğrulaması şartıyla, yaptıkları işin esas sözleşme fiyatları ile hesaplanan tutarını geçmemek üzere, kendi sözleşmelerinde yazılı bedel esas alınır.” düzenlemesi yer almaktadır.
Buna göre;
-Alt yükleniciye verilecek belge tutarı işin o kısmı için asıl yükleniciye ödenen tutarı geçemez.
Örneğin bir inşaat işinin sıhhi tesisat kısmı idarenin onayıyla alt yükleniciye verildiğini düşünelim. Söz konusu işler için yükleniciye 20.000-TL ödendiğini, asıl yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin ise 16.000-TL olduğunu düşünelim. Bu durumda düzenlenecek alt yüklenici iş bitirme belgesinin tutarı 16.000-TL olacaktır.
Söz konusu iş kısmı için yükleniciye 16.000-TL ödendiğini, asıl yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin ise 20.000-TL olduğunu düşünelim. Bu durumda da düzenlenecek alt yüklenici iş bitirme belgesi tutarı 16.000-TL olacaktır.
Ayrıca diğer belgelerin de asıl yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmeyi doğrulaması gerekmektedir. Buna göre sıhhi tesisat kısmı için yükleniciye 20.000-TL ödendiği, asıl yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin ise 16.000-TL olduğunu durumda, alt yüklenicinin yüklenici ile yaptığı sözleşmeye ilişkin fatura örneklerinin bu durumu doğrulaması gerekmektedir. Buna göre fatura örneklerinin 15.000-TL olduğu bir durumda düzenlenecek alt yüklenici iş bitirme belgesi tutarı 15.000-TL olacaktır.
Sıhhi tesisat kısmı için yükleniciye 20.000-TL ödendiği, asıl yüklenici ile alt yüklenici arasındaki sözleşmenin ise 16.000-TL olduğu ve alt yüklenicinin bu sözleşmeye ilişkin fatura örneklerinin 18.000-TL olduğu durumda düzenlenecek alt yüklenici iş bitirme belgesi tutarının ne olacağı konusu ise tartışmalıdır.
Alt yüklenicinin asıl yükleniciyle yaptığı sözleşmede, iş artışı olması durumunda bu artışların da aynı sözleşme şartları dahilinde yaptırılacağına ilişkin hüküm bulunması halinde, alt yüklenicinin yaptığı iş kısımlarında meydana gelen ve asıl yüklenici ile yaptığı ilk sözleşme bedelinde artış sağlayan kısımların da alt yüklenici iş bitirme belge tutarında dikkate alınması gerektiğini söyleyebiliriz.[v]
-Birden fazla alt yüklenici olması durumunda, alt yüklenicilere verilecek iş deneyim belgelerinin tutarlarının toplamı, toplam sözleşme bedelini aşamaz.
ŞİMŞEK, GÜNDÜZ; bu konuda, alt yüklenici ile yüklenici arasında imza altına alınan sözleşme bedeline bizim müdahale etmemizin mümkün olamayacağı gibi, yüklenicinin bizim ihalemizde hangi şartlarda çalıştığını ve bu şartların aynen alt yükleniciler için de geçerli olduğunu varsaymamızın Kanuna uygun olmayacağını; bu sebeple, alt yükleniciler için düzenlenecek iş deneyim belgesi tutarlarının toplamının esas sözleşme bedelini aşamayacağı ifadesinin Kanuna aykırı olduğunu ifade etmektedirler.[vi]
Ayrıca alt yüklenicilerin iş bitirme belgelerinin değerlendirilmesinde; yapılmış ise alt yükleniciye ait işin kısmi kabul tarihinin, kısmi kabul yapılmamış ise asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabul tarihinin ilk ilan veya davet tarihinden geriye doğru son on beş yıl içinde olması şartı aranmalıdır. Dolayısıyla, kısmi kabul tarihi veya geçici kabul tarihi ilk ilan veya davet tarihinden geriye doğru son 15 yıl içinde değilse, alt yüklenici iş bitirme belgesinin değerlendirilmeye alınması mümkün değildir.
5. ALT YÜKLENİCİ İŞ BİTİRME BELGESİ DÜZENLENMESİNDE YAPIM İŞLERİ GANEL ŞARTNAMESİ HÜKÜMLERİNİN GÖZETİLMESİ GEREKLİLİĞİ
Alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenmesinde ayrıca Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 20 nci maddesi ile Kamu İhale Genel Tebliğinin 41 inci maddesinde yer alan düzenlemelerin de dikkate alınması gerekmektedir.
Bu çerçevede alt yüklenicilere iş bitirme belgesi düzenlenebilmesi için, alt yüklenicinin idarenin onayıyla ihale konusu işin ifasında görev almış olması gerekli olup, bu şartın sağlanmadığı hallerde alt yüklenici iş bitirme belgesi düzenlenemez.
Yapım işleri ihalelerinde alt yüklenici çalıştırılması konusunda idarelerin önünde ikili bir seçenek mevcuttur. Buna göre, ihale dokümanını hazırlarken Açık İhale Usulü İle İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Tip İdari Şartnamesinin 18 inci maddesinin dipnotunda yapılan açıklamalar çerçevesinde hareket edilmesi gerekmektedir.
Birinci seçenek, isteklilerden alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işleri belirtmelerinin istenmesi durumudur. Bu durumda idari şartnamede aşağıdaki metne yer verilecektir:
“İhale konusu işte idarenin onayı ile alt yüklenici çalıştırılabilir. Ancak işin tamamı alt yüklenicilere yaptırılamaz. İstekliler, ihale konusu yapım işinde alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işlere ait listeyi teklif ekinde vereceklerdir. İhalenin bu şekilde teklif veren istekli üzerinde kalması durumunda isteklinin işe ait sözleşme imzalanmadan önce alt yüklenicilerin listesini İdarenin onayına sunması gerekir. Bu durumda alt yüklenicilerin yaptıkları işlerle ilgili sorumluluğu yüklenicinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.”
İkinci seçenek, isteklilerden alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işleri belirtmelerinin istenmemesi durumudur. Bu durumda ise aşağıdaki metne yer verilecektir:
“ İhale konusu işte idarenin onayı ile alt yüklenici çalıştırılabilir. Ancak işin tamamı alt yüklenicilere yaptırılamaz. Alt yüklenicilerin yaptıkları işlerle ilgili sorumluluğu yüklenicinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.”
Bu çerçevede idarelerce hem isteklilerden alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işleri belirtmelerinin istenmesi durumunda, hem de isteklilerden alt yüklenicilere yaptırmayı düşündükleri işleri belirtmelerinin istenmemesi durumunda işin devamında alt yüklenici çalıştırılması mümkündür. Her iki durumda da alt yüklenicilere iş deneyim belgesi düzenlenebilmesi için, ilgili alt yüklenicinin idarenin onayıyla ihale konusu işin ifasında görev almış olması zorunluluk arz etmektedir. Bu şartın sağlanmadığı hallerde alt yüklenici iş deneyim belgesi düzenlenmesi mümkün değildir.
Aşağıda yer alan KİK kararında alt yüklenici olarak çalıştırılmasına yönelik açık ve yazılı bir onayı bulunmasa da, işin ifasında idarenin zımni onayıyla görev aldığı anlaşılan başvuru sahibi için iş deneyim belgesi düzenlenebileceğine karar verilmiştir.[vii]
Alt yüklenicilere iş deneyim belgesi düzenlenmesi hususunda dikkate alınması gereken bir başka husus da Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 20 nci maddesi gereği işin tamamının hiçbir suretle alt yükleniciler marifetiyle yaptırılamayacağı hususudur.
ÖZET: Alt yüklenici olarak çalıştırılmasına yönelik açık ve yazılı bir onayı bulunmasa da, işin ifasında idarenin zımni onayıyla görev aldığı anlaşılan başvuru sahibi için iş deneyim belgesi düzenlenebileceği hakkında.
….
Bu yönde yapılan inceleme kapsamında 12.06.2013 tarihinde, iş deneyim belgesini düzenleyen idareden bilgi/belge talebinde bulunulmuş olup gelen bilgi/belgeler incelendiğinde, Par-San Pazar Ardeşen İnş. Taah. Turz. Nak. Paz. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti.nin iş deneyim belgesine konu işi alt yüklenici sıfatıyla yerine getirebileceğine ilişkin idarenin yazılı bir onay belgesinin bulunmadığı görülmüştür.
Bununla birlikte, 02.12.1998 tarihinde Aktel Yapı San. ve Tic. Ltd. Şti.ne gönderilen “İşe başlamanız” konulu yazının bilgi olarak Par-San Pazar Ardeşen İnş. Taah. Turz. Nak. Paz. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti.ne gönderildiği, 25.03.2004 tarihli “Taşlıdere Vadisi Islahı Köprü İnşaatı” konulu yazı ile 08.09.2004 tarihli “Taşlıdere Vadisi Islahı (1. Kısım) Köprü İnşaatı” konulu yazının dağıtım kısmında hem Aktel Yapı San. ve Tic. Ltd. Şti. hem de Par-San Pazar Ardeşen İnş. Taah. Turz. Nak. Paz. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti.nin unvanlarının yer aldığı ve söz konusu yazıların her iki şirkete de gönderilmiş olduğu anlaşılmıştır.
Sözleşmeye konu işi alt yüklenici sıfatıyla yapan Par-San Pazar Ardeşen İnş. Taah. Turz. Nak. Paz. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti. ile iş sahibi idare arasında yapılmış olan yazışmalardan, idarenin işin başlangıcından itibaren Par-San Pazar Ardeşen İnş. Taah. Turz. Nak. Paz. San. ve Dış Tic. Ltd. Şti.ni muhatap kabul ederek işe başlama vb. konularda söz konusu şirketle iletişim halinde olduğu, bu yönüyle, anılan şirketin alt yüklenici olarak ihale konusu işte çalışacağı hususundan idarenin başından itibaren haberdar olduğunun anlaşıldığı ve bu hususta idarenin herhangi bir itirazının bulunmamasından bahisle, idarenin şirketin alt yüklenici olarak çalışmasına zımni olarak onay verdiği anlaşılmaktadır.
Bu nedenle, her ne kadar idarenin başvuru sahibinin iş deneyim belgesine konu işte alt yüklenici olarak çalıştırılmasına yönelik açık ve yazılı bir onayı bulunmasa da, işin ifasında idarenin zımni onayıyla görev aldığı anlaşılan başvuru sahibi tarafından sunulan iş deneyim belgesinin Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği kapsamında geçerli bir belge olarak kabul edilmesi ve isteklinin teklifinin değerlendirmeye alınması gerektiği neticesine varılmıştır.
(Bu makale Yasal Dayanak Dergisinin Nisan – Mayıs 2014 sayısında yayımlanmıştır.)
YARARLANILAN KAYNAKLAR
DEMİREL salim, ARAPGİRLİ Murat; İş Deneyim Belgeleri, Bekad Yayınları, 2013
GÖK, Yaşar; Sorular ve Cevaplarla Açıklamalı Kamu İhale Kanunu, İlksan Matbaası, 5. Baskı, Ankara, 2012
ŞİMŞEK Abdullah, GÜNDÜZ Ferhat; Çöp Toplama İhale ve Sözleşme Rehberi, Ankara, 2010
USLU Yusuf, DEMİREL salim; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve İlgili Mevzuat Çerçevesinde Yapım İşleri İhaleleri, İlksan Matbaası, Ankara, 2010
[i] Yapım İhaleleri Uygulama Yönetmeliği
[ii] USLU Yusuf, DEMİREL salim; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve İlgili Mevzuat Çerçevesinde Yapım İşleri İhaleleri, İlksan Matbaası, Ankara, 2010, s.354
[iii] GÖK, Yaşar; Sorular ve Cevaplarla Açıklamalı Kamu İhale Kanunu, İlksan Matbaası, 5. Baskı, Ankara, 2012, s.298.
[iv] DEMİREL salim, ARAPGİRLİ Murat; İş Deneyim Belgeleri, Bekad Yayınları, 2013
[v] GÖK, a.g.e. s.297.
[vi] ŞİMŞEK Abdullah, GÜNDÜZ Ferhat; Çöp Toplama İhale ve Sözleşme Rehberi, Ankara, 2010, s. 229.
[vii] Kamu İhale Kurulunun 10.07.2013 tarih ve 2013/UY.I-2858 sayılı Kararı.
