Yapım işinin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunun 22 nci maddesinin (c) bendi kapsamında gerçekleştirilmesi aşağıya alınan Sayıştay Mali denetim Raporunda sorgulanmıştır.
Yapım işinin 4734 sayılı KİK’in 22 nci maddesinin (c) bendi kapsamında gerçekleştirildiği görülmüştür.
4734 sayılı KİK’in “Doğrudan temin” başlıklı 22 nci maddesinde;
“Aşağıda belirtilen hallerde ihtiyaçların ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temini usulüne başvurulabilir:
- c) Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması.
Bu maddeye göre yapılacak alımlarda, ihale komisyonu kurma ve 10 uncu maddede sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilir.” hükmü yer almaktadır.
Diğer yandan, ilgili maddenin gerekçesinde; “İşin doğası gereği ilan yapılmaksızın ihtiyacın belirli bir istekliden karşılanmasının kaçınılmaz olduğu durumlar dikkate alınarak bu usul düzenlenmiştir. Bu usulün (a), (b), (c) ve (d) bentleri uluslararası mevzuat paralelinde hazırlanmıştır.
(c) bendindeki düzenlemenin Avrupa Birliği direktiflerindeki üç yıllık sınırla ilgisinin doğru biçimde kurulamadığı görüldüğünden, teknik uyum ve standardizasyon zorunluluğundan kaynaklanan alımlarda ilk alımın yapıldığı yıldan sonraki alımların asıl sözleşmenin süresi uzatılmak suretiyle yapılması sağlanmaktadır. Avrupa Birliği normlarına uygun olarak bu şekildeki uzatmaların toplam süresinin üç yılı geçmemesi ve üç yılın sonunda aynı bent kapsamında yeni bir sözleşme yapılması esası benimsenmektedir.” denilmiştir.
Söz konusu düzenlemede, sadece mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmet alımlarının 22 nci maddenin c bendi kapsamında doğrudan temin edilebileceği öngörülmüştür.
Dolayısıyla, anılan madde ile gerekçesi dikkate alındığında, yapım işi olarak belirlenen bir işin, teknolojik uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal veya hizmet alımı şeklinde değerlendirilerek, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması suretiyle doğrudan temin edilmesi mümkün bulunmamaktadır.
Bu çerçevede, 2010/1115 sayılı BKK ile ABB tarafından UDHB’ye devredilen Batıkent-Sincan OSB Metro Hattı Elektro Mekanik İşlerinin Yapımı, Tandoğan-Keçiören ve Kızılay-Çayyolu 2 Metro Hatlarının Sinyalizasyon Sistemlerinin Yapımı ile Mevcut Kızılay-Batıkent Metrosunun Elektro Mekanik İşlerinin Yenilenmesi İşine ait sözleşmeye dayalı olarak, 4734 sayılı Kanunun 22 nci maddesi c bendi kapsamında düzenlenen Kızılay Çayyolu (M2) Metrosu Elektromekanik Ekipman Temin, Montaj ve İşletmeye Alma ve M1, M2 ve M3 Hatları İçin DTP (Süreksiz Tren Koruma) Sisteminin Kurulması İşine ait ek sözleşme yapılmasının anılan mevzuat hükümlerine göre değerlendirilmesi yapılmıştır.
Batıkent-Sincan OSB Metro Hattı Elektro Mekanik İşlerinin Yapımı, Tandoğan-Keçiören ve Kızılay-Çayyolu 2 Metro Hatlarının Sinyalizasyon Sistemlerinin Yapımı ile Mevcut Kızılay-Batıkent Metrosunun Elektro Mekanik İşlerinin Yenilenmesi İşine ait anahtar teslimi götürü bedel sözleşme, … Genel Müdürlüğü ile yüklenici arasında 28.11.2008 tarihinde … Avro üzerinden imzalanmıştır.
Adı geçen proje, 2010/1115 sayılı BKK ile UDHB’ye devredilmiştir. Daha sonra ABB ile UDHB arasında 25.04.2011 tarihinde imzalanan devir protokolü kapsamında; işin mevcut yüklenicisi ile UDHB arasında 12.05.2011 tarihinde devir sözleşmesi imzalanmıştır.
UDHB tarafından devir alınan Ankara Metroları Elektro Mekanik ve Sinyalizasyon İşine ait sözleşmesinin devamı sürecinde; Kızılay-Çayyolu (M2) ve Batıkent-Sincan OSB (M3) metro hatlarının ticari işletmeye geçirilerek gelir sağlanması ve daha erken hizmet sunulması amacıyla işlere hız verilmesi kararlaştırılmıştır. İşletmeye geçilmesi için yukarıda belirtilen sözleşme kapsamında bulunmayan M2 Metro Hattının Elektro-Mekanik İşlerinin yapımını teminen … tarafından Danışman ve …Genel Müdürlüğünden ticari işletme açısından mevcut Kızılay-Batıkent (M1) ve Batıkent-Sincan OSB (M3) metro hatları ile Kızılay-Çayyolu (M2) metro hattının mevcut ekipman ve teknoloji ile uyum ve standardizasyonunun zorunlu olup olmadığı ile ilgili teknik görüşlerini vermeleri talep edilmiştir. Ayrıca; mevcut sözleşme yüklenicisine de M2 ve M3 metro hatlarının erken işletmeye açılmasının planlandığı ve sözleşmede öngörülen sinyalizasyon sistemi kurulumu işinin hızlandırılması gerektiği bildirilmiştir.
Yüklenici tarafından mevcut sözleşme kapsamında yapımı planlanan sinyalizasyon sisteminin M1 ve M3 metro hatlarına ait hat boyu yer teslimleri ile test sahası teslimlerinin yapılmaması dolayısıyla sinyalizasyon sistemi kurulumunun tamamlanamaması sonucunda daha erken bir tarihte ticari işletmeye uygun hale getirilerek işletmeye alınmasının mümkün görülmediği belirtilmiştir. Ayrıca, sözleşmeye göre daha erken bir tarihte hatların işletmeye alınabilmesi için mevcut sözleşme kapsamında öngörülen RCBTC (Radyo Haberleşmesi Bazlı Tren Kontrol) sinyalizasyon sisteminin yerine çözüm olarak DTP (Süreksiz Tren Koruma) sinyalizasyon sisteminin kurulmasını önermiştir.
… Genel Müdürlüğü tarafından verilen görüşte özetle; UDHB’ye devredilen tüm metro hatlarının (M1, M2, M3 ve M4) kontrol ve kumandasının tek merkezden yapılacağı ve M2 metro hattında temin edilecek elektro mekanik ve sinyalizasyon sistemlerinin M3 metro hattında tesis edilen sistemlerle uyumlu olması gerektiği bildirilmiştir.
Danışman tarafından verilen iki teknik raporda özetle; M2 metro hattında çalışacak diziler M1 ve M3 hattı ile birlikte tek bir güzergah üzerinde işletileceğinden elektro mekanik ve sinyalizasyon sistemlerinin birbiri ile tam uyumlu, tam bağlı ve tek merkezden yapılmasının teknik açıdan zorunlu olduğu, belirtilen metro hatlarının erken işletmeye alınması bakımından DTP sisteminin kurulmasının faydalı olacağı ve bu sistemin yüklenici tarafından kurulacak sistemlerin yazılım ve donanım bakımından modifikasyonu mahiyetinde olduğu için başka bir sinyalizasyon yüklenicisi tarafından teminin mümkün olmadığı bildirilmiştir.
Verilen teknik görüşler doğrultusunda 03.01.2013 tarihinde 4734 sayılı Kanunun 22 nci maddesinin c bendi kapsamında Tek Kaynaktan Temin Edilen Mallara İlişkin Form (KİK022.0/M) düzenlenmiştir. Daha sonra 22.01.2013 tarihinde AYGM ile mevcut sözleşme kapsamında elektro mekanik ve sinyalizasyon işlerine devam eden yüklenici arasında Kızılay-Çayyolu Metrosu Elektro-Mekanik Ekipman Temin, Montaj ve İşletmeye Alma ve M1, M2 ve M3 Metro Hatları İçin DTP Sisteminin Kurulması işlerine ait 59.589.409,00 Avro bedelli anahtar teslimi götürü bedel ek sözleşme imzalanmıştır.
UDHB tarafından mevcut sözleşme tamamlanmadan ve süresi uzatılmadan ek bir sözleşme ile yeni bir alımın gerçekleştirilmesi söz konusu hükme aykırılık teşkil etmektedir.
Diğer yandan, AYGM tarafından 2013/151661 ihale numarası ile 18.03.2014 tarihinde ihalesi yapılan yapım işi kapsamında Keçiören Metro (M4) metro hattının elektro mekanik işlerinin tamamlanması da yer almaktadır. Yukarıda bahsi geçen ve EGO Genel Müdürlüğü tarafından verilen teknik görüş kapsamında konu değerlendirildiğinde; sinyalizasyon işleri yapımının mevcut sözleşme kapsamında aynı yüklenici tarafından yapılacağı öngörülen M4 metro hattının kontrol ve kumandasının da tek merkezden yapılacağı belirtilmiş olmasına rağmen söz konusu iş tek kaynaktan temin edilecek mal olarak değerlendirilmemiştir.
Dolayısıyla; yapım işinin mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal alımı şeklinde değerlendirilmesi ve asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenen ek sözleşme ile ilk alım yapılan ortak girişimden doğrudan temin suretiyle alım yapılması yukarıda bahsi geçen mevzuat hükümlerine aykırıdır.
Kamu idaresi cevabı
Özetle, Kızılay-Çayyolu Metrosu Elektro-Mekanik ekipman Temin, Montaj ve İşletmeye alma ve M1, M2 ve M3 Metro hatları için DTP Sisteminin Kurulması işinin ağırlıklı olarak teknolojik malzeme, sistem ve yazılım temini niteliğinde olduğu belirtilerek, … Genel Müdürlüğü ve danışman tarafından verilen teknik raporlarda bu sistemlerin birbiri ile tam uyumlu, tam bağlı ve tek merkezden yapılmasının teknik açıdan zorunlu olduğu, yüklenici tarafından kurulacak sistemlerin yazılım (Hizmet) ve donanım (Mal) bakımından modifikasyonu mahiyetinde olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, temin edilen sistemin (DTP) sözleşmesinde tanımlanan CBTC sinyalizasyon sisteminin ileride devre dışı kalması halinde devreye girecek yedek sistemi olduğu, yedek sistemin ana sisteme göre daha kısa sürede kurulabildiğinden bahisle yapılan alımla, hatların ticari işletmeye açılma tarihleri geciktirilmediği ve iki yıl daha erken hizmet vermesi sağlandığı ifade edilmiştir.
Sonuç olarak
4734 sayılı KİK’in “Tanımlar” başlıklı 4 üncü maddesine göre yapım işleri; bina, karayolu, demiryolu, otoyol, … gibi her türlü inşaat işleri ve bu işlerle ilgili tesisat, imalat, ihzarat, nakliye, tamamlama, büyük onarım, restorasyon, çevre düzenlemesi, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işleri ile benzeri yapım işleri olarak tanımlanmıştır.
Anılan Kanunun 22 nci maddesinin c bendine göre; mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden doğrudan temin usulüyle alınmasına imkan sağlanmıştır.
Bu düzenlemeye göre, sadece mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmet alımlarının doğrudan temin edilebileceği öngörülmüştür.
Dolayısıyla, bulgumuzda da belirtildiği üzere; yapım işi olan bir işin, teknolojik uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal veya hizmet alımı şeklinde değerlendirilerek, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması suretiyle doğrudan temin edilmesi mümkün değildir.
4734 sayılı Kanunun 22 nci maddesi c bendi kapsamında düzenlenen Kızılay Çayyolu (M2) Metrosu Elektromekanik Ekipman Temin, Montaj ve İşletmeye Alma ve M1, M2 ve M3 Hatları İçin DTP (Süreksiz Tren Koruma) Sisteminin Kurulması İşine ait ek sözleşme; 2010/1115 sayılı BKK ile ABB tarafından UDHB’ye devredilen Batıkent-Sincan OSB Metro Hattı Elektro Mekanik İşlerinin Yapımı, Tandoğan-Keçiören ve Kızılay-Çayyolu 2 Metro Hatlarının Sinyalizasyon Sistemlerinin Yapımı ile Mevcut Kızılay-Batıkent Metrosunun Elektro Mekanik İşlerinin Yenilenmesi İşine ait sözleşmeye ek olarak düzenlenmiştir.
Her iki sözleşmede yapım işlerine ilişkin tip sözleşme esas alınarak hazırlanmıştır. Ayrıca, ek sözleşmeye göre yapılacak imalatlar için yeni bir teknik şartname hazırlanmamış olup, esas sözleşme kapsamında hazırlanan teknik şartnamelere atıfta bulunulmuştur. Buna göre ek sözleşme kapsamında yapılacak olan imalatların esas sözleşmede yer alan imalatlara benzer nitelikte olması nedeniyle mal ve hizmet alımı olarak kabul edilmesi de mümkün değildir.
Açıklanan nedenlerle; ek sözleşme kapsamında esas sözleşmeye bağlı olarak sözleşmeye bağlanan işin yapım işi olduğu hususu izahtan varestedir.
