VII. İHALELERDE UYULMASI GEREKLİ OLAN TEMEL İLKELERVE DİĞER KURALLAR
4734 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde Kanunun temel ilkeleri, başka bir anlatımla Kanunun uygulanması aşamasında idareler tarafından göz önünde bulundurulması gerekli genel prensipler belirtilmiştir. Kanunun 5 inci maddesinde sayılan temel ilkeler esasen 4734 sayılı Kanunun diğer maddelerinde somutlaştırılmıştır. Bu çerçevede, 4734 sayılı Kanunun diğer maddelerini temelde 5 inci maddenin bir yansıması olarak değerlendirmek mümkündür.
Gerek 4734 sayılı Kanun gerekse uygulama yönetmelikleri ve diğer mevzuatta ihale sürecine ilişkin birçok düzenleme yer almakta ise de, idarelerin Kanunu uygulama aşamasında mevzuatta karşılığını tam olarak bulamadıkları durumlarla karşılaşmaları mümkündür. Bu tür durumlarda idarelerin Kanunun 5 inci maddesinde sayılan temel ilkeleri de dikkate alarak işlem tesis etmeleri gerekmektedir.
Kanunun 5 inci maddesinde, “İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.
Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.
Eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemez.
Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri Kanunda belirtilen özel hallerde kullanılabilir.
Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılamaz.
İlgili mevzuatı gereğince Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerekli olan işlerde ihaleye çıkılabilmesi için ÇED olumlu belgesinin alınmış olması zorunludur. Ancak, doğal afetlere bağlı olarak acilen ihale edilecek yapım işlerinde ÇED raporu aranmaz.” hükmü yer almaktadır.
Maddenin gerekçe metninde de ifade edildiği gibi, temel ilkeler, kanunun hazırlanma amacının gerçekleştirilmesini güvence altına alan, bu amaca yönelik olmak üzere, diğer hükümlerin uygulanmasında, yorumlanmasında referans değerler olarak gözetilmesi gereken hukuki düzenlemelerdir.[1]
Temel ilkeler ihale hukukunun referans değerlerini temsil ettiğinden, hem ihale sürecini düzenleyen diğer teknik nitelikli hükümlerin bu ilkeleri güvence altına alacak bir içeriğe sahip olması hem de uygulayıcıların her türlü iş ve işlemlerinde temel ilkelerin amacına uygun bir davranış ve tutum içinde bulunmaları gerekmektedir.[2]Kanunun ihale sürecini tarif eden hükümlerine bakıldığında, esas itibariyle getirilen düzenlemelerin, önemli ölçüde, temel ilkelerle uyumlu bir içeriğe sahip olduğu, bu ilkelerle uyumsuzluk arz eden (ilan yapılmasının zorunlu olmadığı haller, doğrudan temine ilişkin düzenlemeler gibi) uygulamaların ise belli şartların gerçekleşmesine bağlandığı ve istisnai hallerle sınırlandırıldığı görülmektedir.[3]
Kamu İhale Kurumu da kamunun sağlamasına göre daha verimli olacağı ifade edilen kamunun özel sektörden yapacağı alımlarda rekabeti ve şeffaflığı sağlamak amacıyla kurulmuştur. Kamu kurumları da alımlarında saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla görevlidirler.[4]
Diğer taraftan Kanunun 5 inci maddesindeki temel ilkelere ek olarak aynı Kanunun 62 nci maddesinde idarelerce uyulması gereken diğer kurallara yer verilmiş olup, idarelerce mal veya hizmet alımları ile yapım işleri için ihaleye çıkılmadan önce bu hususlara uyulması zorunludur.
Kanunun 5 inci maddesindeki temel ilkelerden olan;
- Saydamlık
- Rekabet
- Güvenirlik
- Eşit Muamele
- Kamuoyu Denetimi
- İhtiyaçların Uygun Şartlarla ve Zamanında Karşılanması
- Kaynakların Verimli Kullanılması
- Aralarında Kabul Edilebilir Doğal Bir Bağlantı Olmadığı Sürece Mal Alımı, Hizmet Alımı ve Yapım İşlerinin Birarada İhale Edilememesi
- Eşik Değerlerin Altında Kalmak Amacıyla Mal ve Hizmet Alımlarıyla Yapım İşlerinin Kısımlara Bölünememesi
- Açık İhale ve Belli İstekliler Arasında İhale Usulünün Temel Usul Olması
- Gizlilik
Söz konusu ilkelerin tamamına ihale aşamasında uyulmak zorundadır. Bu ilkelere uyulmamış olması ihaleyi sakatlayacaktır. Ancak bazı ilkelere uyulmamış olması incelenmekte olan ihaleye fesat karıştırma suçu açısından özellik arz etmektedir. Bu nedenle söz konusu ilkeler tezimizin üçüncü bölümünde ihaleye fesat karıştırma suçu açısından ayrıca değerlendirilecektir.[5]
(4734 SAYILI KAMU İHALE KANUNU ÇERÇEVESİNDE İHALESİ YAPILAN MAL VE HİZMET ALIMLARIYLA YAPIM İŞLERİNDE İHALEYE FESAT KARIŞTIRMA SUÇU KONULU TEZ ÇALIŞMASINDAN ALINMIŞTIR)
[1] GÖK Yaşar; Kamu İhale Hukukuna Hakim Olan Temel İlkeler, Dış Denetim Dergisi, Sayı 2, Ekim-Kasım-Aralık 2010,s.12-23.
[2] GÖK; a.g.m.,s.12-23.
[3] GÖK; a.g.m.,s.12-23.
[4] PARLAK Müslüm; Yeni Kamu Yönetimi Anlayışı Ve Kamu Hizmet Alımları, Dış Denetim Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık 2010.s,84-87.
[5] KAZANCI Behiye Eker; İhaleye Fesat Karıştırma ve Edimin İfasınaFesat Karıştırma Suçları, Seçkin, Ankara,2007,s.34.
