Mevzuatta Öngörülen Koşullar Sağlanmadığı Hâlde Pazarlık Usulünün Uygulanması
Özet
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, kamu idarelerinin ihtiyaçlarını karşılamak için uygulanabilecek ihale usullerini açıkça belirlemiştir. Kanunun 5. ve 21. maddeleri, açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usullerini temel yöntemler olarak düzenlerken, pazarlık usulü yalnızca istisnai durumlarda uygulanabilecek bir yöntem olarak öngörülmüştür. Ancak yapılan denetimlerde, bu istisnai yöntemin mevzuatta öngörülen şartlar oluşmadan kullanıldığı ve bunun kamu ihale ilkelerine aykırılık teşkil ettiği tespit edilmiştir.
1. Giriş
Kamu ihalelerinde usul seçimi, ihale sürecinin saydamlık, rekabet, eşit muamele ve verimlilik ilkelerine uygun yürütülmesinde temel belirleyicidir. 4734 sayılı Kanun’un 5. maddesi, açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usullerini temel yöntemler olarak kabul ederken; pazarlık usulünü ancak Kanun’un öngördüğü özel hallerde uygulanabilir bir yöntem olarak sınırlamıştır.
Bu sınırlama, kamu kaynaklarının etkin, ekonomik ve rekabetçi biçimde kullanılmasını sağlamak amacıyla getirilmiştir. Ancak bazı idarelerce bu düzenleme göz ardı edilmekte, normal koşullarda açık ihale ile karşılanabilecek ihtiyaçlar haksız biçimde pazarlık usulü kapsamında ihale edilmektedir.
2. Hukuki Çerçeve
2.1. Temel İlkeler (Madde 5)
4734 sayılı Kanun’un 5. maddesi uyarınca idareler, ihalelerde:
-
Saydamlığı,
-
Rekabeti,
-
Eşit muameleyi,
-
Güvenirliği,
-
Kamuoyu denetimini ve
-
Kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla yükümlüdür.
Aynı maddede, açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel yöntemler olarak belirlenmiştir.
2.2. Pazarlık Usulü (Madde 21)
Kanunun 21. maddesinde pazarlık usulü, temel ihale usulleri dışında kullanılabilecek istisnai bir yöntem olarak tanımlanmıştır.
Maddenin (b) bendi uyarınca pazarlık usulü ancak şu durumlarda uygulanabilir:
-
Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen olaylar,
-
Yapım tekniği açısından özellik arz eden işler,
-
Can ve mal güvenliğini sağlamak için ivedilik gereken durumlar,
-
İdare tarafından öngörülemeyen olayların ortaya çıkması.
Bu şartlar oluşmadığı sürece pazarlık usulünün uygulanması hukuken mümkün değildir.
3. Denetim Bulguları
2024 yılı dış denetim raporlarında, bazı kamu idarelerinde aşağıdaki uygunsuzluklar tespit edilmiştir:
-
Açık ihale ile yapılması gereken alımların, gerekçesiz şekilde pazarlık usulü ile yapılması,
-
“İvedilik” ve “öngörülemeyen hâl” kavramlarının yanlış yorumlanması,
-
İhale onay belgelerinde, pazarlık usulü tercihine ilişkin yetersiz veya geçersiz gerekçeler gösterilmesi,
-
Pazarlık usulü sonucunda rekabetin sınırlandırılması ve fiyatların yükselmesi.
Bu tespitler, Kanun’un 5. maddesindeki saydamlık, rekabet ve kaynakların verimli kullanılması ilkelerine açık şekilde aykırılık teşkil etmektedir.
4. Hukuki ve İdari Sonuçlar
Pazarlık usulünün koşulları oluşmadan uygulanması;
-
İhale iptali,
-
Sorumlu idare personeline disiplin ve mali yaptırımlar,
-
Kamu zararı tespiti gibi sonuçlar doğurabilir.
Ayrıca, bu tür uygulamalar kamuoyunda ihale süreçlerine güveni zedelemekte ve kamu kaynaklarının etkin kullanımına zarar vermektedir.
5. Sonuç ve Değerlendirme
Pazarlık usulü, istisnai bir yöntemdir; temel usullerden biri haline getirilemez. Kamu idarelerinin, ihale usulü seçiminde:
-
Kanun’un 21. maddesindeki koşulları somut ve belgeye dayalı şekilde ortaya koyması,
-
Denetim organlarının eleştirilerine neden olan “ivedilik” gerekçesini keyfi biçimde kullanmaması,
-
İhale hazırlık sürecinde planlama eksikliklerini pazarlık usulüyle örtmeye çalışmaması gerekmektedir.
Bu tür uygulamaların önlenmesi, ihale süreçlerinin şeffaflığını ve kamu kaynaklarının verimliliğini artıracaktır.
NOT: 2024 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu bulgularından yararlanılmıştır.
