Yaklaşık Maliyetin Üzerindeki Teklifler Kabul Edilebilir mi?
Kamu İhale Genel Tebliğinde yapılan düzenleme gereği yaklaşık maliyetin üzerindeki isteklilere ait tekliflerin değerlendirilmesi ihale komisyonu tarafından yapılmalıdır.
Bu değerlendirme yapılırken;
Öncelikle yaklaşık maliyet hesaplanırken değerlendirilmeyen herhangi bir husus olup olmadığının kontrol edilmesi gerekmektedir. Bunun içinde ihale komisyonunda görev alan ihale konusu işin uzmanı olan teknik üyelerinin proje mahal listesi ve yaklaşık maliyet kontrolü sağlayarak yaklaşık maliyet kontrolü yapmaları gerekmektedir.
Ayrıca, içerisinde yaklaşık maliyet ile proje ve mahal listesi gibi teknik dokümanlarında yer aldığı ihale işlem dosyasının birer örneği, ilan veya davet tarihini izleyen üç gün içinde idare tarafından ihale komisyonunun asıl üyelerine verilmesi gerektiğinden dolayı bu konudaki değerlendirmeler ihale tarihi öncesinde de ihale komisyonu tarafından yapılması önemlidir.
Sonrasında idare tarafından yaklaşık maliyet güncellenerek tespit edilmişse, yapılan bu güncellemenin doğru yapılıp yapılmadığı kontrol edilmelidir. Bunun içinde yaklaşık maliyet güncellemesi için kullanılan yöntemin mevzuat düzenlemelerine uygunluğu kontrol edilmelidir. Her ne kadar Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı 15.08.2018 tarih ve 2018/31 nolu kararında yaklaşık maliyetin “TÜİK İnşaat Maliyet Endeksi ve Değişim Oranına” göre güncellenmesi gerektiği ifade edilmişse de, yaklaşık maliyet güncellemesi İnşaat maliyet endeksleri, Yİ-ÜFE veya TÜFE endeksleri üzerinden güncellenebilmektedir.
Bu iki değerlendirmenin dışında belkide en önemli olan değerlendirme istekliler tarafından verilen teklif fiyatlarının piyasa rayiç fiyatlarını yansıtıp yansıtmadığının sorgulanmasıdır.
Bu üç husus ihale komisyonu tarafından değerlendirildikten sonra verilen teklifler yaklaşık maliyete göre mukayese edilmeli ve bütçe ödenekleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
Tabi burada ihale mevzuatında verilen tekliflerin yaklaşık maliyete göre ne şekilde mukayese edileceğinin açıkça düzenlememiş olması nedeniyle ve yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin üst sınırının ne olduğu veya nasıl belirleneceğinin ihale mevzuatında düzenlenmemiş olması nedeniyle bu yöndeki değerlendirmenin yapılmasındaki belirsizlik hem idareler hem de istekliler için önemli bir husustur. Bunun için Kamu İhale Genel Tebliğinin ilgili maddesinde (Madde 16.3) bu açıklamanın da yapılması faydalı olabilecektir.
Peki Yaklaşık Maliyetin üzerindeki tekliflerler kabul edilebilir mi?
Bununla ilgili olarak aşağıdaki öneriler yapılabilir belki
- İdareler tarafından yaklaşık maliyet hesabına esas fiyat ve rayiçlerin tespitinde Kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanmış resmi birim fiyatların kullanılması zorunlu bir husus olmadığından dolayı, yaklaşık maliyet hesabında kullanılacak resmi birim fiyatların piyasa koşullarını yansıtmadığı durumlarda Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 10. maddesinde yer verilen düzenlemeler çerçevesinde farklı yöntemler ile birim fiyatların tespiti yapılabilmektedir. Yaklaşık maliyetin üzerinde tekliflerin oluşmasının esas nedeninin yaklaşık maliyetlerin piyasa koşullarını tam olarak yansıtmadığı durumlarda ortaya çıktığı hususu dikkate alındığında, idareler tarafından piyasa şartlarını yansıtan birim fiyat tespitlerinin yapılarak yaklaşık maliyetlerin hazırlanması tekliflerin yaklaşık maliyetin altında olmasına önemli bir fayda sağlayacaktır.
- İhale komisyonları ve ihale yetkilileri tarafından ihaleye verilen tekliflerin yaklaşık maliyetin üzerinde olduğu gerekçesi ile başkaca da bir değerlendirme yapılmadan ihalenin iptal edilmesi haklı ve doğru bir uygulama olmamaktadır.
- Yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin değerlendirilmesi ihale komisyonu tarafından yapılması ve tekliflerin kabul edilmesi ile ilgili sorumluğun idarelere ait olduğunun ihale mevzuatından düzenlenmiş olması nedeniyle birçok idare tarafından tekliflerin yaklaşık maliyetin üzerinde olduğu gerekçesi ile teklifler değerlendirme dışı bırakılarak ihalenin iptaline karar verilmektedir. Ancak, ihale mevzuatına bakıldığından burada idarelere ve ihale komisyonuna ihalenin iptali yönünde takdir yetkisi verilmiş olmasının yanında kamu kaynaklarının verimli ve zamanında kullanılmasına ilişkin görev/sorumlulukta verilmiştir. İhale komisyonları tarafından teklif fiyatlarının değerlendirilmesinde verilen tekliflerin piyasa fiyatlarını yansıtıp yansıtmadığının değerlendirilmesi önemlidir. Burada yapılacak olan değerlendirmede yaklaşık maliyette kullanılan birim fiyatların piyasa fiyatları ile karşılattırılarak aradaki farkın ortaya konulması önerilebilir.
- Yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin değerlendirilmesinde ihale komisyonu veya ihale yetkilisi tarafından ihalenin bu nedenle iptal edilmeden önce iptal sonrasında işin yeniden ihale edilmesi halinde daha yüksek tekliflerin gelip gelmeyeceğine yönelik değerlendirmelerde yapılmalıdır. Burada ihalenin iptal edilmesi halinde yaklaşık maliyetin güncellenip güncellenmeyeceği hususu ile yaklaşık maliyetin güncellenmesi halinde ortaya çıkacak olan yaklaşık maliyet tutarı ve ihale ilan süresinde ortalama artışların dikkate alınarak yeni ihalede verilebilecek tekliflerin iptal edilen ihalede verilen teklifler ile kıyasının yapılması kamu kaynağının verimli kullanılmasının sağlamanın yanında ihtiyaçların zamanında karşılanmasınıda sağlayacaktır.
- İhale mevzuatında idare tarafından fiyat dışı unsurların dikkate alınmaması halinde ekonomik açıdan en avantajlı teklif “teklif edilen fiyatların en düşük olanı” olarak belirlenmektedir. Bunun yanında yapım işleri ihaleleri için ihale mevzuatında idareler tarafından verilen teklifler ile yaklaşık maliyet dikkate alınarak “Sınır Değer tespiti” yapılmaktadır. Sınır değer tespiti ise Kamu İhale Genel Tebliğinin 45. Maddesinde yer alan esaslar çerçevesinde “yaklaşık maliyetin %120’sinin üzerindeki ve %40’ının altındaki teklifler dikkate alınmaksızın, geçerli tekliflerin aritmetik ortalaması ve standart sapması olarak hesaplanmaktadır. Burada ihale mevzuatına yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin değerlendirilmesinde her ne kadar açıkça ifade edilmemişse de idareler tarafından ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesinde yaklaşık maliyetin %120’sine kadar olan geçerli tekliflerin kabul edilebilir olduğu anlaşılabilir. İhale komisyonları tarafından da bu husus dikkate alınabileceği gibi ihale mevzuatında yaklaşık maliyetin güncel olması şartıyla yaklaşık maliyetin üzerindeki teklifler için bu yönde bir üst sınır belirlemesi yapılabilir.
- İhale komisyonu tarafından yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin değerlendirilmesi sürecinde temel ilkelere uygun bir karar alınabilmesi için yaklaşık maliyetin güncel olup olmadığını kontrol etmeleri gerekmektedir. Burada yapılacak kontrollerde örneğin yaklaşık maliyetin hazırlanmasında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yayımlanan ve 2 Haziran 2022 tarihinden itibaren geçerli olan birim fiyatlar yerine 1 Ocak 2022’den itibaren geçerli olmak üzere yayımlanan birim fiyatların kullanılmış olması halinde yaklaşık maliyet yeni birim fiyatlara göre güncellenerek tekliflerin buna göre değerlendirilmesi yapılabilir. Ancak, burada dikkat edilmesi gereken husus güncellenmiş tutarın sadece ihale komisyonu kararının oluşturulmasında teklif fiyatların değerlendirilmesinde dikkate alınabileceği ancak, yeterliğin belirlenmesi ile sınır değer tespiti gibi hususlarda dikkate alınamayacağıdır. Çünkü ihale mevzuatında yer alan düzenlemeler gereği yapım işlerinde yaklaşık maliyet ihale ilan tarihinden sonra güncellenememektedir. (YİİUY 11. Madde)
- Yaklaşık maliyetin üzerinde teklifler genel itibariyle piyasa fiyatları kaynaklı ve sözleşme süresinde olabilecek fiyat artışlar kaynaklı olmaktadır. İdareler tarafından ihale dokümanı hazırlanması aşamasında sözleşme süresi içerisinde tekliflerin piyasa koşullarına karşı korunmasını sağlamak amacıyla, dolayısıyla isteklilerinde ihalelere daha rahat ve daha düşük teklif sunmaları sağlamak adına süresi 365 günü aşmayan işlerinde sözleşme süresince fiyat farkı hesabının yapılacağına yönelik sözleşme ve idari şartname maddelerinde düzenleme yapılabilir. Sözleşmelerde Fiyat farkı hesabının yapılacağının düzenlenmesinin yanında ayrıca sözleşmenin 11. maddesinde aylık hakediş düzenlenmesi yerine gerekli ödenek planlaması yapılarak bir ay içinde birden fazla hakediş raporunun düzenlenebileceğine yönelik düzenleme de yapılabilir. Burada yapılacak olan düzenlemeler ile ödemelerin daha erken yapılması sağlanarak sözleşme sürecinde yüklenicilerin alım gücünün artırılması sağlanabilir. Bu da haliyle isteklilerin daha güvenli ve daha düşük teklif sunmalarına katkı sağlayabilecektir. Bu tür mevzuatın uygun gördüğü ancak idarelerin takdirinde olan düzenlemelerle tekliflerin yaklaşık maliyetin üzerinde olması en baştan önlenebilir.
Özetlemek gerekirse;
Yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin değerlendirilmesi konusunda öncelik ihale komisyonunda olmakla birlikte tekliflerin değerlendirilmesine ilişkin tekliflerin üst sınırının ne olduğu ya da bu konuda nasıl bir değerlendirme yapılacağının ihale mevzuatında tam olarak açıklanmamış olması nedeniyle kamu yararı ve hizmet gereklerinin ne şekilde dikkate alınması gerektiği yönünde bir belirsizlik bulunmaktadır. Bu belirsizliklerin giderilmesi için ihale mevzuatında düzenlemeler yapılması gerektiği kanaatindeyim.
Yaklaşık maliyetin üzerinde olmakla birlikte teklifin kabul edilebilir nitelikte görülmesi halinde sorumluluğun idareye ait olduğu düzenlenmiş olması nedeniyle ihale komisyonları tarafından ihalelerin değerlendirmeler yapılmadan, salt yaklaşık maliyetin üzerinde teklif verdiği için isteklilerin ihale dışı bırakılmamasının ve yaklaşık maliyete eşit ya da yaklaşık maliyetin altında teklif çıkmadığı için ihalenin iptal edilememesi gerektiği kanaatindeyim. Bu durumda ihale komisyonunun, Kamu İhale Genel Tebliğinin 16.3. maddesindeki açıklamalar doğrultusunda gerekli inceleme ve değerlendirmeye yaparak karar vermesi gerekmektedir.
