BELEDİYE ŞİRKETLERİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN SAYIŞTAY MALİ DENETİMİ VE ÖRNEK MALİ DENETİM BULGULARI
1.GENEL OLARAK
Belediyeler, belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişileridir. 5393 sayılı Belediye Kanunun “Belediyenin görev ve sorumlulukları” başlıklı 14. maddesi incelendiğinde imardan, kültür ve sanata kadar birçok alanın belediyelerin görev ve sorumluluğunda olduğu görülecektir. Belediyeler, anılan görevleri ifa edebilmeleri için aynı zamanda birçok yetkiyle de donatılmışlardır. Bunlardan biri de belediyelerin şirket kurabilmeleridir. Bu amaçla anılan Kanunun “Şirket kurulması” başlıklı 70. maddesinde, “Belediye kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usûllere göre şirket kurabilir.” düzenlemesine yer verilmiştir.
Son dönemde yapılan ihale mevzuatındaki değişiklikler -Belediyelerin, personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı veya niteliği itibarıyla bu sonucu doğuracak şekilde alım yapamayacak olmaları nedeniyle doğrudan belediye şirketlerinden alım yapacak olmaları- hem belediye şirketlerinin sayısını arttırmış hem de şirketlerin büyüklüğünü arttırmıştır. Bu çalışmamızda hem niceliksel hem de niteliksel büyüklüğü artan belediye şirketlerinin Sayıştay tarafından denetimi konusu ele alınacaktır. Çalışmamızın son bölümünde belediye şirketlere ilişkin Sayıştay Mali Denetim Bulguları örneklerine yer verilmiş olup, yeni kurulacak olan belediye şirketlerinin hatalı uygulamaları görmeleri amaçlanmaktadır.
2.GENEL OLARAK SAYIŞTAY DENETİMİ
Kamu idarelerinde yapılan Sayıştay denetimi ve özelikle de belediye şirketleri açısından önem arz eden mali denetime ilişkin kısaca bilgi vermek gerekmektedir. 6085 sayılı Sayıştay Kanunun 2. maddesinde;
a) Sayıştay denetimi: Düzenlilik ve performans denetimini,
b) Düzenlilik denetimi: Mali denetim ve uygunluk denetimini,
c) Mali denetim: Kamu idarelerinin hesap ve işlemleri ile mali faaliyet, mali yönetim ve kontrol sistemlerinin değerlendirme sonuçları esas alınarak, mali rapor ve tablolarının güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin denetimi,
ç) Uygunluk denetimi: Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunun incelenmesine ilişkin denetimi,
d) Performans denetimi: Hesap verme sorumluluğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef ve göstergeler ile ilgili olarak faaliyet sonuçlarının ölçülmesini,
ifade ettiği belirtilmiştir.
Aynı Kanunun 36. maddesi gereği, Sayıştay tarafından gerçekleştirilecek denetimler düzenlilik denetimi ve performans denetimidir.
Düzenlilik denetimi;
a) Kamu idarelerinin gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti,
b) Kamu idarelerinin mali rapor ve tablolarının, bunlara dayanak oluşturan ve ihtiyaç duyulan her türlü belgelerin değerlendirilerek, bunların güvenilirliği ve doğruluğu hakkında görüş bildirilmesi,
c) Mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin değerlendirilmesi,
suretiyle gerçekleştirilecektir.
3.BELEDİYE ŞİRKETLERİ DENETİMİNİN DAYANAĞI, AMACI, YÖNTEMİ VE KAPSAMI
Belediye şirketlerinde gerçekleştirilen denetimlerin dayanağı; 6085 sayılı Sayıştay Kanunu, genel kabul görmüş uluslararası denetim standartları, Sayıştay ikincil mevzuatı ve denetim rehberleridir.
6085 sayılı Kanunun “Denetim alanı “ başlıklı 4. maddesinde;
Sayıştay;
a) Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, mahallî idareleri, sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak kamu payı olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları, diğer kamu idarelerini (kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları hariç),
b) (a) bendinde sayılan idarelere bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri,
denetler.
(a) ve (b) bentleri kapsamına giren şirketlerden doğrudan veya dolaylı olarak kamu payı %50’den az olup ilgili mevzuatı uyarınca bağımsız denetime tabi olan; şirketler, bunların iştirakleri ve bağlı ortaklıklarının denetimi, ilgili mevzuatı uyarınca düzenlenen ve Sayıştaya gönderilecek olan bağımsız denetim raporları esas alınarak yapılır. Sayıştay, münhasıran kendisine sunulan bağımsız denetim raporlarını esas alarak hazırlayacağı raporu Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.
Düzenlemesi yer almaktadır.
Anılan Kanunun 4. maddesinin (b) ile belediye şirketleri, Sayıştay denetim alanına girmiş bulunmaktadır. Esasen Sayıştay denetim alanın tüm kamu idarelerini, kamu fonlarını, kamu kaynaklarını ve kamu faaliyetlerini içerecek biçimde genişletilmesi INTOSAI Denetim Standartlarına ilişkin Avrupa Uygulama Rehberlerinde yer alan düzenlemelerden kaynaklanmaktadır. Söz konusu Rehberde “Sayıştaylar ulusal bütçede yer alıp almadığına ve kimler tarafından toplandığına ve yönetildiğine bakılmaksızın tüm kamu fonlarını, kaynaklarını ve faaliyetlerini (AB fonları da dâhil olmak üzere) denetlemek üzere Anayasada ve kanunlarda açıkça ifade edilen yetkilere ve araçlara sahip olmalıdırlar” düzenlemesi yer almaktadır. Anılan düzenleme doğrultusunda 6085 sayılı Sayıştay Kanunun ilgili maddeleri uyumlaştırılmıştır.
Denetimler, kamu idaresinin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunu tespit etmek ve mali rapor ve tablolarının kamu idaresinin tüm faaliyet ve işlemlerinin sonucunu doğru ve güvenilir olarak yansıttığına ilişkin makul güvence elde etmek ve mali yönetim ve iç kontrol sistemlerini değerlendirmek amacıyla yürütülmektedir.
Kamu idaresinin mali tabloları ile bunları oluşturan hesap ve işlemlerinin doğruluğu, güvenilirliği ve uygunluğuna ilişkin denetim kanıtı elde etmek üzere yürütülen denetimler; uygun denetim prosedürleri ve tekniklerinin uygulanması ile risk değerlendirmesi yöntemiyle gerçekleştirilmektedir. Risk değerlendirmesi sırasında, uygulanacak denetim prosedürünün belirlenmesine esas olmak üzere, mali tabloların üretildiği mali yönetim ve iç kontrol sistemleri de değerlendirilmektedir.
Denetimin kapsamını, kamu idaresinin mali rapor ve tabloları ile gelir, gider ve mallarına ilişkin tüm mali faaliyet, karar ve işlemleri ve bunlara ilişkin kayıt, defter, bilgi, belge ve verileri (elektronik olanlar dâhil) ile mali yönetim ve iç kontrol sistemleri oluşturmaktadır.
4.DENETLENEN ŞİRKET YÖNETİMİNİN SORUMLULUĞU
Denetlenen kamu idaresinin yönetimi, tabi olduğu muhasebe standart ve ilkelerine uygun olarak hazırlanmış olan mali rapor ve tabloların doğru ve güvenilir bilgi içerecek şekilde zamanında Sayıştaya sunulmasından, bir bütün olarak sunulan bu mali tabloların kamu idaresinin faaliyet ve işlemlerinin sonucunu tüm önemli yönleriyle doğru ve güvenilir olarak yansıtmasından ve ister hata isterse yolsuzluktan kaynaklansın bu mali rapor ve tabloların önemli hata veya yanlış beyanlar içermemesinden; kamu idaresinin gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğundan; mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin amacına uygun olarak oluşturulmasından, etkin olarak işletilmesinden ve izlenmesinden, mali tabloların dayanağını oluşturan bilgi ve belgelerin denetime hazır hale getirilmesinden ve sunulmasından sorumludur.
5.SAYIŞTAYIN SORUMLULUĞU
Sayıştay, denetimlerinin sonucunda hazırladığı raporlarla denetlenen kamu idarelerinin gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunu tespit etmek, mali rapor ve tablolarının güvenilirliğine ve doğruluğuna ilişkin görüş bildirmek, mali yönetim ve iç kontrol sistemlerini değerlendirmekle sorumludur.
6.DENETLENEN BELEDİYE ŞİRKETLERİNE İLİŞKİN ÖRNEK MALİ DENETİM BULGULARI
Söz konusu bulgular www.sayistay.gov.tr adresinde yer alan belediye şirketlerine ait mali raporlar incelenerek tespit edilmiştir. Bulgular örnek mahiyetinde olup, kısaltılarak alınmıştır.
-…Belediyesine Bağlı Spor Tesislerinin İşletilmesi Hizmet Alımı İşi Kapsamında Alt Yüklenicilere İhale Edilen İşlerle İlgili Sözleşme Bedellerinde Yüksek Oranlarda İş Artışına Gidilmesi
-Genel Müdürlük Personeli Dışındaki Personel İçin de Ücretsiz Yemek Hizmeti Sağlanması
-Şirketin, Yeminli Mali Müşavirlik Hizmeti Satın Almasına Karşın Vergisel Konularda Cezaya Muhatap Kalması
– Şirkette Görev Yapan Şef, Müdür, Müşavir, Danışman, Özel Kalem Ve Genel Müdür İle Diğer Kamu Kurumlarında Çalışan Ve Bu Nedenle Atanan Yönetim Kurulu Üyeleri İle Bunların Aile Bireyleri İçin Tamamlayıcı Sağlık Sigortası Yaptırılarak Poliçe Bedellerinin Şirket Bütçesinden Karşılanması
– Alınan Mal ve Hizmetlere İlişkin Faturaların Zamanında Düzenlenmemesi
Şirket Binası İçin Ödenen Kiradan Gelir Vergisi Stopajının Yapılmaması
– Belediye Meclis Kararı Alınmadan Banka Kredisi Kullanılması
– Personel Rejiminin Sağlıklı İşlememesi
– Sulh Yolu İle Çözülebilecek Anlaşmazlıklarda Dava Yoluna Gidilmesi
– Derneklere Nakdi ve Ayni Bağış Yapılması
-Şirket Yönetim Kurulu Üyelerine Genel Kurul Kararına Aykırı Olarak Huzur Hakkı Ödenmesi
– Avans Olarak Alınan ve Karşılığı Bulunmayan Çeklerin şüpheli Alacaklar Hesabı’nda izlenmemesi
– Bankacılık işlemleri için Yüksek Bedeller Ödenmesi
-Kurum Tarafından Edinilen Taşınmazların Hatalı Olarak 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabına Kaydedilmesi
– Geriye Dönük Yevmiye Kaydı Yapılması
– Uçak Biletlerindeki KDV Tutarlarının 191 İndirilecek KDV Hesabında izlenmemesi
– İş Avansı Olarak Verilen Tutarların Karşılığının Olmaması
– 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabına Hatalı Kayıtlar Yapılması
– Şirket Personeline İlişkin Olarak Hesapladığı Asgari Geçim indirimini 136 Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına Kaydetmesi Gerekirken İlgili Tutarın 198 Diğer Dönen Varlıklar Hesabında izlenmesi
-Şirketin 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 13-a Maddesi Kapsamında İstisnaya Tabi İşlemleri Olmasına Rağmen Bu İşlemler İçin, İlgili Vergi Dairesine Herhangi İstisna Başvurusu Yapılmaması Sonucu Katma Değer Vergisi Hesaplaması
– Şirketin, Kiralamış Olduğu Helikopter İçin %1 yerine %18 Oranı Üzerinden Katma Değer Vergisi Ödemesi
– Şirketin, Şüpheli Ticari Alacaklarına İlişkin Vade Farkı, Faiz, Sözleşme Bedelinin Geç Ödenmesinden Kaynaklanan Tazminat Gibi Cezai Mahiyetteki Gelirleri Mali Tablolarına Kaydetmemesi Ve Bu Gelirlere İlişkin Katma Değer Vergisi Hesaplamaması
– Şirketin 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununa Göre Faaliyette Bulunan Firmadan Katma Değer Vergisi İstisnası Kapsamı Dışında Hizmet Almasına Rağmen Alış Faturalarında Katma Değer Vergisinin Hesaplanmaması
– Stokların Muhasebe Sistemi İle Entegre Çalışmaması
-Banka İle imzalanan Bütünleşik Bilet Sistemi İle İlgili Bankacılık Hizmetleri Protokolünün Süresi 15.07.2015 Tarihinde Dolmuş Olmasına Rağmen Herhangi Bir Promosyon Alınmadan Protokol Süresinin Ücretsiz Olarak 31.12.2015 Tarihine Kadar Uzatılması
– Şirketin Elektronik Ücret Toplama Sisteminde İç Kontrol Zaafiyetlerinin Olması
– Şirkete Ait Terminallerde Sözleşme Yapılmayan Kiracıların Olması
-372 Kıdem Tazminatı Karşılığı Ve 472 Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesaplarının Kullanılmaması
YARARLANILAN KAYNAKLAR
www.sayistay.gov.tr
