BELEDİYE ŞİRKETLERİNCE GERÇEKLEŞTİRİLEN ALIMLARDA DAMGA VERGİSİ İŞLEMLERİ

Özet: Belediye şirketleri hem 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında hem de anılan Kanunun istisna maddelerine göre alımlar yapan idarelerdir. Anılan şirketlerce yapılan alımlarda 488 sayılı damga Vergisi Kanununda öngörülen damga vergilerinden hangilerinin kesilmesi gerektiği tereddüt konusu olabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Belediye şirketleri, ihale, sözleşme, damga vergisi

1.GİRİŞ

Belediye şirketlerince gerçekleştirilen alımlarda damga vergisi işlemleri konusunu anlatabilmemiz için öncelikle belediye şirketlerinin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu karşındaki yerini ortaya koymak gerekmektedir. Bu çerçevede öncelikle anılan şirketlerin 4734 sayılı Kanuna tabi alımlarına ve istisna kapsamında yaptıkları alımlara değineceğiz.

2.BELEDİYE ŞİRKETLERİNİN 4734 SAYILI KANUNA TABİ İŞLEMELERİ

4734 sayılı Kanunun kapsamı, aynı Kanunun 2 nci maddesiyle belirlenmiş olup, söz konusu maddede;

 “Aşağıda belirtilen idarelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri bu Kanun hükümlerine göre yürütülür:

a) (Değişik: 1/6/2007-5680/1 md.) Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler (meslekî kuruluş şeklinde faaliyet gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç), tüzel kişiler.

b) (Değişik: 30/7/2003-4964/1 md.) Kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu iktisadi teşebbüsleri.

c) (Değişik: 30/7/2003-4964/1 md.) Sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (meslekî kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim kurumları hariç) ile bağımsız bütçeli kuruluşlar.

d) (Değişik: 12/6/2002-4761/10 md.) (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler.

e) (Değişik: 13/2/2011-6111/176 md.) 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar ile bu bankaların doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları şirketlerin yapım ihaleleri.

 (Değişik ikinci fıkra: 30/7/2003-4964/1 md.) Ancak, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ve bu Fonun hisselerine kısmen ya da tamamen sahip olduğu bankalar, 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar (e) bendinde belirtilen yapım ihaleleri hariç) ile enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyon sektörlerinde faaliyet gösteren teşebbüs, işletme ve şirketler bu Kanun kapsamı dışındadır.” düzenlemesi yer almaktadır.

Anılan Kanunun gerekçesinde; “Kamu kurum ve kuruluşlarının ihale işlemlerinde ayrı mevzuata tâbi olması, kamuda farklı usul ve esasların uygulanmasına neden olmaktadır. Aynı idare tarafından çeşitli kaynaklardan finanse edilen işlerin ihalelerinde de ayrı mevzuatın bulunması uygulamada karmaşayı artırmaktadır. Bu nedenle, idarelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan yapacakları harcamalara ilişkin mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalelerinde uygulama birliğini sağlamak amacıyla genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, özel idare ve belediyelerin yanısıra;

-Bu idarelere bağlı döner sermayeli kuruluşlar, birlikler, tüzel kişiler,

-Enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyon sektörlerinde faaliyet gösterenler dahil, kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan bütün kamu iktisadi teşebbüsleri,

-Sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (mesleki kuruluşlar hariç)  ile bağımsız bütçeli kuruluşlar,

-Yukarıda belirtilen daire, idare, kuruluş ve teşebbüslerin sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler Kanun kapsamına alınmıştır.” denilmektedir.

Buna göre, yukarıda sayılan idarelerin her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri 4734 sayılı Kanun hükümlerine göre yürütülecektir. Yukarda yer alan düzenlemeler çerçevesinde konu belediye şirketleri açısından değerlendirildiğinde;

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 2’nci maddesinin (a) bendi ile  “belediyelerin”, (d) bendi ile de “(a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketlerin” Kanun kapsamında sayıldığı görülecektir. Bu itibarla Kanunun 2. maddesinin (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen idarelerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler Kanun kapsamındadır.

Bu itibarla belediyelerin ortak olduğu ve sermayesinin yarısından fazlasının kamuya ait şirketler de Kanun kapsamındadır.

3.BELEDİYE ŞİRKETLERİNİN 4734 SAYILI KANUNUN 3(G) MADDESİNE GÖRE YAPTIKLARI ALIMLAR

4734 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin (g) bendinde, “2 nci maddenin birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde sayılan kuruluşların, ticarî ve sınaî faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dışındaki yaklaşık maliyeti ve sözleşme bedeli (Onmilyonüçyüzaltmışdokuzbinüçyüzkırkdört Türk Lirası)[1] aşmayan mal veya hizmet alımları” hükmü yer almaktadır.

Bu çerçevede belediye şirketleri anılan alımlar için “ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç”  Kanuna tâbi değildir.

Belediye şirketlerinin 4734 sayılı Kanuna göre tabi oldukları durumları belirlediğimiz zaman,  aynı Kanununun 3 üncü maddesinin (g) bendine öngörülen istisnasının kapsamını da belirlemiş olacağız. Buna göre belediye şirketlerince gerçekleştirilecek aşağıdaki alımlar 4734 sayılı Kanuna tabidir:

Yaklaşık maliyetine bakılmaksızın bütün yapım işleri

Yaklaşık maliyeti ve sözleşme bedeli (Onmilyonüçyüzaltmışdokuzbinüçyüzkırkdört Türk Lirası) aşan bütün mal veya hizmet alımları

Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilen bütün mal veya hizmet alımları

Ticarî ve sınaî faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik olmayan bütün mal veya hizmet alımları

Bu tespitlerden hareketle belediye şirketleri, ticarî ve sınaî faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dışındaki yaklaşık maliyeti ve sözleşme bedeli (Onmilyonüçyüzaltmışdokuzbinüçyüzkırkdört Türk Lirası) aşmayan mal veya hizmet alımlarını istisna kapsamında temin edebileceklerdir. Söz konusu mal ve hizmetler, şirketin talebi üzerine Kurum tarafından belirlenecektir.

Ticarî ve sınaî faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapılacak mal veya hizmet alımlarına ilişkin yükleme, boşaltma ve depolama hizmetlerini de istisna kapsamında değerlendirmek gerekir.

4.BELEDİYE ŞİRKETLERİNİN 4734 SAYILI KANUNA TABİ İŞLEMELERİNİN DAMGA VERGİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

İhale, “Kanunlarda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemler” olarak tanımlanmaktadır.

İhale sürecinde istekliler ihale dokümanına bağlı olarak tekliflerini sunmakta, ihale günü ve saatinde en uygun teklifi veren istekli ihale komisyon kararı ile belirlenmekte, böylece ihalenin yüklenicisi ilan edilmekte ve sonuç olarak yüklenici ile idare arasında bir sözleşme imzalanmaktadır. İhaleyi kazanan yüklenici bu süreç içerisinde bazı resmi belgeler nedeniyle damga vergisi ödemek zorundadır.

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1 inci maddesinde;

“Bu Kanuna ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlar damga vergisine tabidir.

Bu Kanundaki kağıtlar terimi, yazılıp imzalanmak ya da imza yerine geçen bir işaret konulmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek olan belgeler ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgeleri ifade eder…” denilmektedir.

Damga Vergisi Kanunu’nun 14 üncü maddesindeki düzenlemeye göre Kanuna tabi kağıtların damga vergisi Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’da yazılı nispet ve oranlarda alınacaktır.

Bu bilgilerden hareketle ihale sürecinde doğan damga vergilerine yönelik olarak şunlar söylenebilir:

4.1.İhale Karar Damga Vergisi

Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “II- Kararlar ve Mazbatalar” bölümünün 2 nci bendine göre, İhale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararları üzerinden binde 5,69’a damga vergisi doğmaktadır.

Kanunun ‘Mükellef’ başlıklı 3’üncü maddesinde; “Damga Vergisinin mükellefi kağıtları imza edenlerdir. Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kağıtların Damga Vergisini kişiler öder.” düzenlemesi yer almaktadır.

Resmi Dairenin tarifi ise Kanunun “Resmi Daire”  başlıklı 8’inci maddesinde düzenlenmiştir; “Bu kanunda yazılı resmi daireden maksat, genel ve özel bütçeli idarelerle, il özel idareleri, belediyeler ve köylerdir.

Bu dairelere bağlı olup ayrı tüzel kişiliği bulunan iktisadi işletmeler resmi daire sayılmaz.”

Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “II- Kararlar ve Mazbatalar” bölümünün de görüleceği üzere ihale kararı kaynaklı damga vergisinin doğabilmesi için ihaleyi yapan makamın ihale Kanunlarına tabi olan veya olmayan “resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurum” olması gerekmektedir.

Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişileridir. Bu nedenle belediye şirketinin yaptıkları ihale kararlarından anılan vergi doğmayacaktır.

Nitekim Danıştay Dairesinin kararında da,  benzer bir duruma ilişkin olarak, 488 sayılı Kanun’un sekizinci maddesi ile resmi daire olarak nitelendirilecek kuruluşların sayıldığı, bu sayılanlar dışında kalan kuruluşların, damga vergisi uygulamasında resmi daire olarak kabulüne olanak bulunmadığından bahisle İSKİ Genel Müdürlüğü’nün damga vergisi açısından resmi daire olmadığına karar vermiştir.

4.2.Sözleşmeye İlişkin Damga Vergisi

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda belirtilen istisnalar dışında her türlü ihale süreci sonucunda idare ile yüklenici arasında içerisinde ihale bedelinin de yazılı olduğu sözleşme akdedilmektedir.

Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “I- Akitlerle ilgili kağıtlar” bölümünün 1/a bendinde, belli parayı ihtiva eden mukavelename, taahhütname ve temliknamelerden binde 9,48 damga vergisi kesileceği belirtilmiştir.

Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “I- Akitlerle ilgili kağıtlar” bölümünün 1/a bendinde, belli parayı ihtiva eden mukavelename, taahhütname ve temliknamelerden binde 9,48 damga vergisi kesileceği belirtilmiştir. Damga Vergisi Kanunu sözleşmelerden doğan damga vergisinin doğması için ihaleyi gerçekleştiren makamın resmi daire veya kamu tüzel kişisi olma şartı istememiştir. Bu nedenle belediye şirketinin gerçekleştirdiği ihaleler sonucu imzalanan sözleşme bedeli üzerinden binde 9,48 oranında damga vergisi doğacaktır.

4.3.Ödemelerden Kaynaklanan Damga Vergisi

İhaleyi kazanan ve idare ile sözleşme imzalayan yüklenici, sözleşme hükümleri doğrultusunda taahhüdünü yerine getirdiğinde idare tarafından kendisine ödemede bulunulacaktır.  İdare tarafından yükleniciye yapılacak bu ödeme sırasında ödenecek fatura tutarından (KDV hariç) Damga Vergisi Kanunu’ndaki oranlar üzerinden damga vergisi kesintisi yapılacaktır.

Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “IV- Makbuzlar ve diğer kağıtlar” bölümünün 1/a bendinde, Resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin ödemeler (avans olarak yapılanlar dahil) nedeniyle, kişiler tarafından resmi dairelere verilen ve  belli parayı ihtiva eden makbuz ve ibra senetleri ile bu ödemelerin resmi daireler nam ve hesabına, kişiler adına açılmış veya açılacak hesaplara nakledilmesini veya emir ve havalelerine tediyesini temin eden kağıtlar belli parayı ihtiva eden mukavelename, taahhütname ve temliknamelerden binde 9,48 damga vergisi kesileceği belirtilmiştir.

Kamu ihale kanununa tabi idarelerin hakediş ödemesi üzerinden binde 9,48 oranında damga vergisinin doğma şartı; Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “IV- Makbuzlar ve diğer kağıtlar” bölümünün 1/a bendinde, yapılan mal ve hizmet alımlarının Resmi Daireler tarafından yapılma şartına bağlanmıştır.

Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişisi olduklarından ötürü belediye şirketlerinin gerçekleştirdiği hak ediş ödemelerinden damga vergisi doğmamaktır.

5.BELEDİYE ŞİRKETLERİNİN 4734 SAYILI KANUNUN 3(G) MADDESİNE GÖRE YAPTIKLARI ALIMLARIN DAMGA VERGİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

4734 sayılı Kanununun 3 üncü maddesinin (g) bendi kapsamında yapılan alımlarda yazılı sözleşme yapılması zorunlu değildir. Ancak idareler isterlerse bu durumda sözleşme düzenleyebilirler. Bu kapsamda yazılı sözleşme düzenlendiği durumlarda Kamu İhale Kurumu tarafından hazırlanan tip sözleşmelerin kullanılması zorunlu değildir. Bu durumda düzenlenecek sözleşmeler emredici hukuk kurallarına, genel ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı ve konusunun objektif olarak imkânsız olmaması şartı ile idare tarafından istenildiği şekilde yapılabilir.

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli 1 Sayılı Tablonun I-A Akitlerle İlgili Kağıtlar Bölümünün I-a bendi belli parayı ihtiva eden sözleşmelerden ihale bedeli üzerinden binde 9,48 oranında sözleşme damga vergisi kesilmesini öngörmektedir. İstisna kapsamında gerçekleştirilen alımlarda yazılı sözleşme düzenlendiği durumlarda sözleşme bedeli üzerinden binde 9,48 oranında sözleşme damga vergisi tahsil edilmesi gerekir. Bu çerçevede belediye şirketlerinin 4734 sayılı Kanununun 3 üncü maddesinin (g) bendi kapsamında gerçekleştirdikleri alımlarda sözleşme yapılması durumunda sözleşme bedeli üzerinden binde 9,48 oranında sözleşme damga vergisi doğacaktır. Yazılı sözleşme düzenlenmemesi durumunda ise sözleşme damga vergisi tahsil edilmesine gerek yoktur. İş için kesilen faturalar sözleşme yerine geçmez.

4734 sayılı Kanununun 3 üncü maddesinin (g) bendi kapsamında gerçekleştirilen alımlara için ihale karar vergisi de doğmaz. Zira Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “II- Kararlar ve Mazbatalar” bölümünün de görüleceği üzere ihale kararı kaynaklı damga vergisinin doğabilmesi için ihaleyi yapan makamın ihale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurum olması gerekmektedir. Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişisidir. Dolayısıyla Belediye şirketinden ihaleyi kazanan kişi ihaleyi kazandığına ilişkin ihale kararı sebebiyle damga vergisi ödemeyecektir.

Kamu ihale kanununa tabi idarelerin hakediş ödemesi üzerinden binde 9,48 oranında damga vergisinin doğma şartı; Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) Sayılı Tablo’nun “IV- Makbuzlar ve diğer kağıtlar” bölümünün 1/a bendinde, yapılan mal ve hizmet alımlarının Resmi Daireler tarafından yapılma şartına bağlanmıştır. Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişisi olduklarından ötürü belediye şirketlerinin, 4734 sayılı Kanununun 3 üncü maddesinin (g) bendi kapsamında gerçekleştirdikleri alımlara ilişkin hak ediş ödemelerinden damga vergisi doğmamaktır.

6.SONUÇ

Belediyelerin ortak olduğu ve sermayesinin yarısından fazlasının kamuya ait şirketler  4734 sayılı Kanun kapsamındadır. Ayrıca belediye şirketleri, ticarî ve sınaî faaliyetleri çerçevesinde; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dışındaki yaklaşık maliyeti ve sözleşme bedeli (Onmilyonüçyüzaltmışdokuzbinüçyüzkırkdört Türk Lirası) aşmayan mal veya hizmet alımlarını 4734 sayılı Kanunun 3(g) maddesi kapsamında temin edebilmektedirler.

Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişileridir. Bu nedenle belediye şirketinin yaptıkları ihale kararlarından ihale karar damga vergisi doğmaz. Buna karşılık belediye şirketinin gerçekleştirdiği ihaleler sonucu imzalanan sözleşmelerden binde 9,48 oranında sözleşme damga vergisi doğar. Ayrıca belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişisi olduklarından ötürü belediye şirketlerinin gerçekleştirdiği hak ediş ödemelerinden de damga vergisi doğmamaktır.

Belediye şirketlerinin 4734 sayılı Kanununun 3 üncü maddesinin (g) bendi kapsamında gerçekleştirdikleri alımlarda sözleşme yapılması durumunda sözleşme bedeli üzerinden binde 9,48 oranında sözleşme damga vergisi doğarken, anılan şirketlerce yapılan alımlar nedeniyle ihale karar vergisi ve hak ediş ödemelerinden kaynaklı damga vergisi doğmamaktır.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

http://www.ihale.gov.tr/

http://www.mevzuat.gov.tr/

 

 

[1] Kamu İhale Kurumu’nun 2018/1 sayılı Tebliği ile 19/01/2018 tarihli ve 30306 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olup 01.02.2018 – 31.01.2019 dönemini kapsamaktadır.