Yapılan incelemede, ihale konusu işin toplamda 23 iş kaleminden oluştuğu, idarenin bu kalemlerden 4 iş kalemi (Özel 1, Özel 5, Özel 14, Özel 16) için açıklama istediği görülmüştür.
Aşırı düşük sorgulama yazısı ekinde yer alan örnek analiz formatları incelendiğinde; iş kalemlerinin alt girdilerinin belirtildiği ancak söz konusu girdilerin birim ve miktarlarına ve sıralı analiz girdileri listesinde iş kalemlerinin alt girdilerine yer verilmediği, iş kalemleri için herhangi bir poz numarasının da belirtilmediği tespit edilmiştir. Ayrıca idare tarafından EKAP üzerinden bahse konu istekliye gönderilen aşırı düşük teklif sorgulama yazısında açıklanması istenilen 4 iş kalemi dışında ayrıca 10 farklı maliyet bileşenin de açıklanması istenilen önemli maliyet bileşeni olarak tespit edilip, bu hususlarda da açıklama yapılmasının istenildiği görülmüştür.
Aşırı düşük teklif açıklamalarının uygun olmadığına yönelik başvurularda idarece gerçekleştirilen aşırı düşük teklif sorgulama işlemlerinin mevzuata uygun olup olmadığı hususu öncelikli olarak incelenmekte ve idarenin gerçekleştirdiği işlemlerde aykırılık tespiti halinde istekliler tarafından sunulan açıklamalar bakımından iddia konusu diğer hususlar hakkında herhangi bir değerlendirme yapılmamaktadır. Zira, Kamu İhale Genel Tebliği’nin ilgili maddelerine aykırı olarak gerçekleştirilen işlemler üzerinden isteklilerden aşırı düşük teklif açıklaması istenilmesi ihale sürecinin hatalı olarak devam etmesine neden olacaktır. Kaldı ki, mevzuata aykırı olacak şekilde aşırı düşük teklif açıklaması istenilmesi yapılan açıklamaların mevzuata uygunluğu bakımından doğru bir değerlendirme yapılmasına engel olmaktadır.
Yukarıda yer verilen Kamu İhale Genel Tebliği açıklamalarından aşırı düşük teklif sorgulaması öngörülen ihalelerde yaklaşık maliyetin hesaplanması sırasında her bir iş kalemi/grubunun yaklaşık maliyete oranının tespit edilmesi gerektiği, yaklaşık maliyeti oluşturan iş kalemleri/grupları tutarlarının büyükten küçüğe sıralandığı ve oranlarının kümülatif toplamının da gösterildiği “sıralı iş kalemleri/grupları listesi” ile iş kalemleri/gruplarına ait ayrıntılı analizler ve analiz girdilerinin tutarları itibarıyla küçükten büyüğe sıralanmış halini gösteren “sıralı analiz girdileri tablosu”nun hazırlanarak yaklaşık maliyet hesap cetveli kapsamında ihale onay belgesine eklenmesi gerektiği, ihale komisyonunca, “sıralı iş kalemleri/grupları listesi”ne göre, tutarlarının yaklaşık maliyete oranlarının kümülatif toplamı %80 oranına kadar olan iş kalemleri/grupları ile kümülatif toplama eklendiğinde %80 oranının aşılmasına neden olan iş kalemi/grubunun sorgulamaya tabi tutulacak olan iş kalemleri/grupları olarak belirlenmesi gerektiği ve bunların dışında kalan iş kalemleri/grupları için ise sorgulama yapılmaması gerektiği,
Ayrıca, “sıralı analiz girdileri listesi” kullanılarak tutarı kâr ve genel gider hariç analiz toplamının %3’üne eşit ve bu tutarın altında olan analiz girdilerinin tespit edilmesi, yaklaşık maliyeti oluşturan iş kalemi/grubu analizlerindeki analiz girdilerinden, tutarı kâr ve genel gider hariç analiz toplamının %3’üne eşit ve altında olanlar için (işçilik girdileri hariç) isteklilerden açıklama yapılmasının istenilmemesi gerektiği, ayrıca tutarı, kâr ve genel gider hariç analiz toplamının %3’üne eşit veya altında olması nedeniyle sorgulamaya tabi tutulmayacak analiz girdilerinin tutarlarının kümülatif toplamının kâr ve genel gider hariç analiz toplamının %15’ini aşması durumunda; en küçük tutardan itibaren kümülatif toplamda %15’lik tutarın aşılmasına neden olan analiz girdisinin belirlenmesi, tutarı bu girdinin tutarından daha az olan girdiler için açıklama istenilmemesi, herhangi bir analizdeki oranı %3’ün üstünde olan analiz girdisi için açıklama istenilmesi,
Diğer yandan, kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanmış birim fiyatlar ile uyumlu olmayan iş kalemleri (özel iş kalemleri) ile idarelerce tasarlanmış ve birden fazla iş kalemini ihtiva eden iş kalemleri (paçal iş kalemi) için, bu iş kalemlerinde bulunan analiz girdileri ve miktarlarının gösterildiği analiz formatlarının, ihale dokümanı kapsamında istekli olabileceklere verilmesi gerektiği,
İsteklilerce teklifleri kapsamında yer alan iş kalemleri/grupları için hazırlanacak analizlerde ise, açıklama istenilmeyecek olan analiz girdileri de dâhil analizlerini oluşturan tüm girdilerin gösterileceği, isteklilerin tekliflerinin aşırı düşük teklif olarak tespit edilerek kendilerinden açıklama istenilmesi durumunda yapacakları açıklamada sunacakları analizlerin idarece verilen analiz formatlarına uygun olması gerektiği, aksi takdirde ihale dokümanı kapsamındaki analiz formatına, birim fiyat tariflerine, idarece tanımlanan yapım şartlarına veya Teknik Şartname’ye uygun olmayan açıklamaları sunan isteklilerin tekliflerinin reddedileceği hususları anlaşılmaktadır.
İncelemeye konu ihalede, idare tarafından aşırı düşük teklif sahibi istekliye gönderilen aşırı düşük teklif sorgulama yazısı ve ekleri incelendiğinde; açıklama istenilen/istenilmeyen iş kalemlerinin belirtildiği sıralı iş kalemleri listesinin verildiği, anılan listede özel poz olarak belirlenen 4 iş kaleminin açıklanmasının istenildiği ancak idarece verilen örnek analiz formatlarında, iş kalemlerinin temel girdilerinin belirtildiği fakat söz konusu girdilerin birim ve miktarlarına yer verilmediği, iş kalemleri için herhangi bir poz numarasının da belirtilmediği, ayrıca idare tarafından EKAP üzerinden bahse konu istekliye gönderilen aşırı düşük sorgulama yazısında açıklanması istenilen 4 iş kalemi dışında ayrıca 10 farklı maliyet bileşenin de açıklanması istenildiği görülmüştür.
Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri çerçevesinde yapılan değerlendirmede bahse konu aşırı düşük teklif sorgulama işleminin bu haliyle usulüne uygun olarak gerçekleştirilmediği, bu şekilde yapılan bir sorgulama sonucunda aşırı düşük teklif açıklamalarına ilişkin sağlıklı bir değerlendirme yapılabilmesinin imkân dâhilinde olmadığı anlaşılmıştır.
Bu çerçevede,
a) “Sıralı iş kalemleri/grupları listesi” kullanılarak tutarlarının yaklaşık maliyete oranlarının kümülatif toplamı %80 oranına kadar olan iş kalemleri/grupları ile kümülatif toplama eklendiğinde %80 oranının aşılmasına neden olan iş kalemi/grubunun, sorgulamaya tabi tutulacak olan iş kalemleri/grupları olarak belirlenmesi,
b) Açıklama istenilecek iş kalemlerine ait birim fiyat analizlerinin temel girdilere (işçilik, mazot, diğer malzeme girdileri, makine amortismanı vb. makine girdileri) kadar ayrıştırılarak yapılması,
c) İş kalemlerine ait analizlerde aynı poz numarasına sahip girdilerin miktar ve tutarlarının toplanması (örneğin aynı paçal iş kalemi analizi içerisinde yer alan tüm mazot girdilerinin toplanması),
d) Bu işlemlerden sonra Kamu İhale Genel Tebliği’nin 45.1.2.2’nci maddesine göre açıklama istenilmeyecek analiz girdilerinin belirlenmesi,
e) Kamu İhale Genel Tebliği’nin 45.1.2.2’nci maddesine göre aynı girdinin birden fazla iş kalemi analizinde yer alması halinde, bu girdinin oranı her analiz için ayrı ayrı değerlendirilerek, herhangi bir analizdeki oranı %3’ün üstünde olan analiz girdisi için açıklama istenilmesi (Örneğin mazot girdisi birden fazla paçal iş kalemi analizinde yer alması durumunda, eğer bu paçal iş kalemleri analizlerinden en az birinde mazot girdisinin oranı söz konusu analiz toplamının %3’ünün üstünde olması halinde açıklama istenilmesi),
f) Açıklama istenilecek iş kalemlerinin tümüne ilişkin olarak tek bir açıklama istenilmeyecek analiz girdileri listesinin hazırlanması,
Hazırlanan açıklama istenilmeyecek analiz girdileri listesi ile birlikte idarece hazırlanan birim fiyat analizleri üzerinden temel girdilerin cins ve miktarlarının gösterildiği, açıklama istenilecek iş kalemlerine ait analiz ve alt analiz formatlarının tek bir liste halinde sınır değerin altında teklif veren isteklilere gönderilerek yeniden aşırı düşük teklif açıklaması istenilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
